top of page
emdhrorg

ኩናት ብዓይኒ ወተሃደር ነበር

ኣብዚ ዝሓለፈ ክልተ ሰሙን ኣብ ሞንጎ ማእከላይ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ውግእ ከምዝተወልዐ ምስ ተሰምዐ፡ ኩሉ ሕልና ዘለዎ ሰብ ዘይጎሃየ ዘሎ ኣይመስለንን። ብዝያዳ እኳ እቲ ውግእ እንታይ ምዃኑ ዝፈልጥ ወተሃደር ነበር ከምዘሕምሞ ርዱእ እዩ። ገለ ሕልንኦም ዝሸጡ ሰባት ንውግእ ከዳምቑ ክትሰምዕ ከለኻ ኣዝዩ ይድንጽወካ።


ኣነ ኣባል ቀዳማይ ዙርያ ሃገራዊ ኣገልግሎት እየ። ቀዳማይ ዙርያ ብዙሕ ሳጓ እዩ ዘለና፡ ንሕና ንባዕልና ዙር ቅጭን ንብላ! ኣደብ ዘይብሉ ኢሰያስ ኣፈወርቂ ብዘውጽኣልና ሳጓ ከኣ፡ ክጸርፉና ዝደልዩ ዙር ማዳ ሃገር ይብሉና እዮም። ገሊኦም ከኣ ዙር ሌካሌካ ይብሉና፡ ቀይሕ ቆብዕ ስለዝነበረና። ዳርጋ ኩላትና ካብ ኣስመራ ዝመጻእናን ተመሃሮ ዝነበርናን ተመሳሳሊ ናይ ደቂ ከተማ ባህርያት ስለዝነበረና ብዓይኒ ተጋደልቲ ካብቶም ካልኦት ዙራት ብፍሉይነትን ብጥርጠራን ኢና ንጥመት ኔርና። ኩላትና ከም ደቂ ሽቑን ሰብ ሽጣራን ጥራሕ እዩ ዝመስሎም ነይሩ። ስለዚ ከኣ ከፈራርሑና "ካብ ሽጣራ ኣስመራ፡ ሽጣራ ሰውራ" ትብል ሓረግ ብቐጻሊ ዝጥቀሙላ ግንንቲ እያ ነይራ።


ኣብ መፋርቕ1998 ንልምዓት ኢሎም ወሲዶም ናብ ኩናት ምስ ኣእተዉና እቲ ኩናት ቀልጢፉ ኣብ ኣዋርሕ ዝውዳእ ድኣ'ምበር 20 ዓመት ክወስድ ምዃኑ ዋላ ሓደ ዝገመቶ ኣይነበረን። ዘይርስዖ መጀመርያ ኩናት ምስ ተወልዐ፡ ካብ ከረን ናብ ኣፍዓበት ኣብ ዝወስድ መንገዲ ውጽእ ኢሉ ዝርከብ ኣብ ጸባብ ዝበሃል ቦታ ንሓደ ወርሒ ዝኸውን ኣጽኒሖም ወተሃደራዊ ታዕሊም ይህቡና ኣብ ዝነበሩሉ፡ ሓደ ምሸት በብጉጅልኡ ገሊኡ ሬድዮ ይሰምዕ፡ ገሊኡ ከኣ የዕልል ነይሩ። ኩሉ ሰብ ሕቶኡ፡ መዓስ ኢና ናብ ገዛና ንምለስ፡ ናብራና ንገብር ዝብል ጥራሕ እዩ ነይሩ፡፡ ካብቶም ጥቓና ኮይኖም ዘዕልሉ ዝነበሩ ሓደ ዓው ኢሉ ዝበሎ ዘይርስዓኒ ነገር፡ ኩናት ዒራቕን ኢራንን 8 ዓመት ወሲዱለን፡ ንሳተን ከኣ ካባና ዝማዕበላ እየን፡ ንዓና ድኣ ዓሰርተታ ዓመታት ክወስደልና እዩ ዝበሎ ነገር፡ ትንቢት እዩ ነይሩ። ዝወሰዶ ዓመታት ከይኣክል፡ ህይወት ዓሰርተታ ኣሽሓት ዝቀዘፎ፡ ኣማኢት ኣሽሓት ዘሰንከሎ፡ ስድራቤታት ዘመዛበሎ፡ እዚ ኢልካ ብኣሃዝ ዝጽብጸብ ኣይኮነ።


እዚ ኣብ ትግራይ ዝተወልዐ ውግእ ከኣ ነቲ ዝሓለፍናዮ ውግእ 1998-2000 ኣዘኪሩኒ። ኣብ ዓለም ከም ወትሃደር ምዃን ዝከፍእ ይህሉ ዶ ይኸውን፧ ብፍላይ ከኣ ናይ ከም በዓል ኤርትራ ዝመስላ ሃገራት ወተሃደር። እኹል ቀረብ ዘይብሉ፥ ህይወትካ ዘይትውንነሉ ህይወት፡ እንታይ ህይወት ይበሃል፡፡ ህይወት ለማናይ ብዓሰርተ ግዜ ይሓይሽ፡፡ እንተወሓደ ከማን ዝእውዶ የብሉን፡ ህይወቱ ባዕሉ ይውንና፡ ብሰላም ከኣ ደቂሱ ይሓድር! ሂወት ወተሃደር በቲ ኣዛዚኡ እያ ትውነን፡ እንተደልዩ የጥፍኣ፡ እንተደልዩ ከኣ የትርፋ። ሓደ ርጉምን ጨካንን መራሒ እንተልዩካ፡ ህይወት ውትህድርና ብዝያዳ ይመርር። በንጻሩ ሓደ ሓላዩን፡ ዝርዳእን መራሒ እንተልዩካ፡ ህይወትካ ብመጠኑ ይቐልል።


ወትሃደር ኮይንካ ዝደኸምካ ድኸም፡ ዋርድያ ክትወጽእ ናይ ግድን እዩ። ካብቲ ኣብ ህይወት ውትህድርና ኣዝየ ዝጸልኦ ነገር ዋርድያ ምውጻእያ ነይራ። ብፍላይ ካልኣይ ተረኛ ዋርድያ ኣዝያ እያ ተሸግረኒ ነይራ። ዕድለኛ እንተዀንካ እሞ መስርዕካ እኹል ሰብ እንተልይዋ ክሳብ ሰዓት 10 ሓለዋ ቀጽል ኣምሲኻ፡ ብድሕሪኡ በብሰዓት ብተራ ዋርድያ ትወጽእ። ቀዳማይ ተረኛ ካብ ሰዓት10-11 ናይ ምሸት ማለት እዩ። ካልኣይ ተረኛ ከኣ ሰዓት ከይደቀሰ ተንስእ ይበሃል። ብኸምኡ እየ ከኣ ካልኣይን ሳልሳይን ተረኛ ዋርድያ ዝጸልአን ዝነበርኩ። ካብ ሳልሳይ ንድሓር ቁሩብ ይሓይሽ፡ ምኽንያቱ እንተወሓደ 2 ሰዓታት ደቂስካ ስለትትስእ።


እዚ ኣብ ትግራይ ዝጀመረ ውግእ ነቲ ዝሓለፍክዎ ህይወት ውትህድርና ክዝክር ደሪኹኒ። ሓደ ውግእ መብዛሕትኡ ግዜ ካብ ሓደ ወርሒ ዝበዝሕ ኣይጸንሕን እዩ። ምኽንያቱ ብዘይዕረፍቲ ንሓደ ወርሒ እንተተዋጊእካ፡ እቲ ዝመውት ሞይቱ፡ እቲ ዝበዝሕ መውጋእቲ ስለዘጋጥሞ፡ እቲ ኣሃዱታት ሰራዊት ባዶ እዩ ዝተርፍ። ስለዚ ክሳብ ውጉኣቶም ዘሕውዩ፡ ወይ'ውን ካልኦት ወተሃደራት ዝዕልሙ ከይፈተዉ ከዕርፉ ይግደዱ። እቲ ወርሒ ናይ ውግእ ግዜ ግና ናይ ገሃነም ግዜ እዩ። ሎሚ ምሳኻ ዝነበረ ጽባሕ የለን፡ ሎሚ ትደፍእ፡ ጽባሕ ትድፋእ፡ ሎሚ ድሓን ጽባሕ መሬት ዕንቊ ትኸውን። ኩሉ ሓሳብካ፡ መዓስ እያ እዛ ውግእ ደው ትብል ጥራሕ እዩ። ኩሉ እትርእዮን እትሰምዖን ወረ፡ "ወዲ ኩስቶ ተወጊኡ፡ ወዲ እገለ ተሰዊኡ" ዝብል ጥራሕ እዩ።


ኣብ የካቲት 1998 ካልኣይ ወራር ቅድሚ ምጅማሩ፡ ክፍለሰራዊትና (እንዳ 37) ተደራቢት ኣሃዱ ስለዝነበረት ኣብ ቀዋሚ ድፋዕ ኣይነበርናን። እተን ቦጦሎኒታት ኣብ ከባቢ ሰገነይቲ ዘሎ ዓድታት ዓደንገፎም፡ ደግራ፡ ድግሳ እየን ነይረን። ቤትጽሕፈት ክፍለሰራዊት ከኣ ኣብ ማዕረባ ነይሩ። ኩነታት ድሓን ስለዝነበረ፡ ብቦጦሎኒታት ውድድር ስፖርትን ባህልን ተወዲቡ ኣብ ምውድዳር ከሎና፡ ሓደ መዓልቲ ኣብ ትሕቲ ዳዕሮ ኩሉ ሰብ ተኣኪቡ፡ ቦጦሎኒና ባህላዊ ምርኢት እንዳገበረት ከላ ኣዛዚ ብርጌድና፡ ያላ ኩልኻ ነናብ ቦታኻ ኪድ ኢሉ ፋሕ የብለና። ንምሸቱ ዓበይቲ ናይ ጽዕነት ማካይን በየን መጻ ዘይበልናየን ወረር ወረር ኢለን፡ ኩላ ብርጌድ ናብ ከባቢ ተኺሎ (ጾሮና) ወሪዳ። ሽዑ ውግእ ኣይተጀመረን፡ ድሕሪ ክልተ ወርሒ እዩ ካልኣይ ወራር ጀሚሩ። ብርጌድና ኣብ ውሽጢ ዓሰርተ መዓልታት ዘይነጠበቶ ቦታ ኣይነበረን። ካብ ከባቢ ተኺሎ፡ ብጎላጉል ሃዘሞ ጌራ ናብ ውሽጢ ጾሮና ኣትያ። ንጽባሒቱ ተመሊሳ ብደቐምሓረ ጌራ ናብ ከባቢ ሰንዓፈ፡ ካብኡ ድሕሪ 3-4 መዓልቲ ብሃዘሞ፡ ቅናፍና፡ መንደፈራ፡ ዓረዛ፡ ማይድማ፡ ሞልቊ፡ ቢንቢና ጌራ ናብ ከባቢ ባድመ ከይዳ። ለይቲ ኣይትብል ቀትሪ ከም ኣቕሓ ኣብ ዓበይቲ ማካይን ተጻዒንካ ዕረፍቲ ዘይብሉ ከልበትበት ኣብ ምንቲ ምንታይ ይበሃል፡ ካብ ደብዳብ ከቢድ ብረት ፈሪሀን ብጸልማት መብራህቲ ኣጥፊአን ክጉዓዛ ክልተ ኤነትረታት ምስ ሰራዊተን ተገልቢጠን፡፡ ኣብ መወዳእታ ከኣ ኣብ ናይ ባድመ ውግእ ተጠቢሳ ክንደይ ለይለይ ዝብሉ ኤርትራውያን መንእሰያት ብኸንቱ ጠፊኦም።


ድሕሪ ዳርጋ ንወርሒ መመላእታ ዝቐጸለ ውግእ ካልኣይ ወራር፡ ኣሃዱና ኣብ ግንባር ዓዲ ሃኪን ዝበሃል ከባቢ ቶኾምብያ ጋሽ ባርካ ኢና ዓሪድና ነይርና። ኣነ ፋይናንስ ናይ ቦጦሎኒ እየ ነይረ። ናይ ተጋደልቲ ደሞዝን ናይ ኣባላት ሃገራዊ ኣገልግሎት ናይ ጁባ ገንዘቦም ክኸፍል ናብ ኩላተን ጋንታታት ናይቲ ቦጦሎኒ ስለንዘውር፡ ንኹሎም ኣባላት ናይቲ ቦጦሎኒ ብቀረባ እየ ዝፈልጦም ነይረ። ሓደ ወዲ ከባቢ ከረን ዑስማን ዝበሃል – ፋርዳ ዝሳጉኡ ጉልቡት መድፍዓጂ ብሬን ተጋዳላይ ነይሩና። ኣብ ካልኣይ ወራር ብሉጽ ጅግንነት ስለዘርኣየ ኣብ ብርጌድ ብምሉኡ ፋርዳ...ፋርዳ...ዝብል ስሙ ገኒኑ ነይሩ። እቶም ምዱባት ሰራዊት ዝኾኑ ተጋደልቲ ደሞዝ ስለዝነበሮም፡ ንስድርኦም ተቆራጺ ክገብሩ ንዝደልዩ ተቆራጺ ይገብሩ ነይሮም። ንሰበይትኻ ተቆራጺ ግበረላ ኢለ ክልምኖ ይዝከረኒ።

ኣይደንጎየን ኣብ ሰነ 1999 ሓደ ለይቲ ስለያ ናትናን ናይ ወያነን ተጋጭዮም፡ ብእኡ ዝጀመረ ጋንታታት፡ ሓይልታት፡ ቦጦሎኒታት፡ እንዳተደረቡ፡ ናብ ዲቕ ዝበለ ውግእ ተቐይሩ። እዚ ከኣ፡ ገለ በረኸቲ ስትራተጂካዊ ጎቦታት ንምሓዘ እዩ ነይሩ። ካብተን ጎቦታት ሓንቲ ዕሙር ኣግራብ ስለዝነበራ ብጨጓር ዳንጋ እያ ትፍለጥ ነይራ። ናይ ኢትዮጵያ ናይቲ ግንባር ኣዛዚ ሳሞራ ከምዝበሃል በቲ ዝገብሮ ዝነበረ ሬድዮ ርክብ ከምዝፈለጥዎ ኣብቲ ዕላላት ንሰምዕ ነይርና። ንሰሙን መመላእታ እቲ ኩናት ቀጺሉ፡ ብዙሓት ብጾትና ተሰዊኦም፡ ፋርዳ ከኣ መራሒ መስርዕ ኮይኑ እንዳተዋግአ ተሰዊኡ።


ካልእ ዘይርስዖ ኣብ ሳዋ ኣብ ታዕሊም ወዲ ጋንታይ ዝነበረ ወዲ ድራር ንብሎ ማሕሙድ ድራር፡ ኤምዳድ ሓይሊ ዝነበረ፡ ካብ ድሕሪት ንድፋዕ ብረትን ዕጥቅን ተሰኪሙ ክኣቱ ብሞርታር ተወቂዑ ተሰዊኡ። ወዲ ድራር፡ ብጣዕሚ ይፈትወንን የኽብረንን ምንባሩ እዝክር። ኣብታ ውግእ እቲኣ፡ ካብ ቦጦሎኒና ጥራሕ 18 ሰባት ተሰዊኦምና።


ኣነ ካብ መጀመርያ 1998 እየ ከቲተ። ምዕባየይ ሓወይ ተወልደ፡ ብዲግሪ ምሩቕ ዝነረ፡ ግና ድሕሪ ናይ ባረንቱ ኩናት እዩ ከቲቱ። ኩሉ ግዜ ከኣ ብኣይ እዩ ዝሻቐል። ኣነ ፋይናንስ ናይ ቦጦሎኒ ብምንባረይ ውጉኣትን ሕሙማትን ክኸፍል ናብ ኣስመራ ክመጽእ ዕድል ይረክብ ነይረ። ኣብቲ ግዜ ውግእ ቁሩብ ድሃይ እንተጥፊአ ብኣይ ይሻቀል፡ ምስ መጻእኩ፡ እንታይ ኢኻ ንስኻ ድሃይ ዘይትገብር እንዳበለ ከዋጥረኒ ይዝክር። ድሃይ ናይ ወዲሓውቦና ዝብጽሓና ወዲ ማይተመናይ ኢሰያስ ኪዳነ'ውን ይሓተኒ ነይሩ። ኢሰያስ ኣብ ካልኣይ ወራር ምስዋኡ ካብ ደቂ ጋንትኡ ስለዝፈለጥኩ፡ ተወልደ ክሓተኒ ከሎ ብጣዕሚ እሳቀቕ ነይረ። ድሃይ ምስረኸቡ ባዕለይ ክነግረካ እየ ምስ በልክዎ ግን፡ ነብሱ ግዲ ነጊርዎ ምሕታት ገዲፍዎ። ተወልተ ሓወይ ድሕሪ ምኽታቱ ኣብ ወርሒ ዘይመልእ ግዜ ኣብተን ናይ መወዳእታ መዓልታት ኩናት ተሰነይ ኣብ ሰነ 2000ተሰዊኡ።


ሕጂ ተመሊሰ ክሓስቦ ከለኹ፡ ኣብ ምንቲ ምንታይ እዮም እዞም ብሉጻት ኣሕዋትናን ኣሓትናን ጠፊኦም ምርዳኡ ይሕርብተኒ።


ካብ ውግእ እንታይ ይሕፈስ! አረ እንታይ እዩ ትርፉ!፧ እሞ ከኣ መፍትሒ ናይቲ ሽግር ዘይኮነ ከሎ። ልዕሊ ሚእቲ ሽሕ ብኸንቱ ጠፊኦም ኣብ መወዳእታ ብናይ ጣውላ ብዝዝርብ እዩ እቲ ውግእ ደው ኢሉ። ኣዴታት ደቀን፡ ኣንስቲ ሰብኡተን፡ ሕጻናት ኣቦታቶም፡ ሽማግለ ወለዲ ጠዋሪ ስኢኖም ተሪፎም። እቲ ኣብ ስድራቤታት ዝወረደ፡ ሓዘን፡ ጓሂ፡ ዝኽትምና፡ ናይ ስነኣእምሮ በሰላ ክሳብ ዕለተሞትና ምሳና ክነብር እዩ።


እዚ ኣብ ትግራይ ተወሊዑ ዘሎ ውግእ ከኣ፡ ሰብ ከጥፍእን ክልክምን ድኣ'ምበር መፍትሒ ዝኾኖ የብሉን። እቶም ኣብቲ ውግእ ዝጥበሱ፡ ዝሞቱ፡ ዝስንክሉ ዘለዉ፡ ነቲ ዝሓለፍክዎ ናይ ውግእ ግዜ የዘክረኒ እሞ፡ ይሓዝነሎም፡ ይነብዓሎም። ከማይ ወለዲ፡ ኣሕዋት፡ ኣሓት፡ ንኣሽቱ ቆልዑ፡ ዘፍቕርዋ በዓልቲ ቤት፡ ብድሕሪት ዝገደፉ እዮም። ብኽልቲኡ ወገን ኣብቲ ውግእ ዝቃተሉ እቶም መሳኪን ሓንቲ ኣበሳ ዘይብሎም ተራ ወተሃደራት እዮም። ብወላዲት/እናት ሃገር እዩ ዝሽቀጠሎም። እቶም ነቲ ውግእ ዝጀመሩን ዘሳውሩን እሞ ኢዶም ኣይስኣኑ!!!


ኤርትራ ኣብዚ ውግእ ብኣካል ጣልቃ ትኣቱ ኣላ እንዳሰማዕና ከመይ ኢልና ክንድቅስ። ኤርትራውያን ኣሕዋተይ ኣብ ዘይምልከቶም ኩናት ክጥበሱ ሕርር ኩምትር የብለኒ። ዝሓለፈ በሰላ ኩናት ከየሕወና ዳግማይ መስዋእቲ፡ ስንክልና፡ ምብትታን፡ ብፍጹም ክሓስቦ'ውን የስደምመኒ። እዚ ጋኔን ዝሰረሮ ሰብኣይ ምኽንያት ሞትን፡ ስቓይን መከራን ኣማኢት ኣሽሓት ንጹሃት ሰባት ክኸውን ብፍጹም ኣይውሓጠለይን። አረ ኤርትራውያን እንታይ እዩ ወሪዱና ነዚ ሓደ ሰብ ምዃን ክንስእን፧ ቶባእ ድሕሪ ደጊም...!!! ትብል ነይራ ዓባየይ። ኣብ 1998 ሲ ተታሊልና፡ ሕጂከ እንታይ ክንብል ኢና። እቶም ኣዘዝቲ ሰራዊትከ እንታይ እዩ ወሪዱኩም ዘሎ፡ ጀጋኑ'ዶ ኣይነበርኩምን፧ ኢትዮጵያውያን ንሓድሕዶም ዝጣፍእዎ ዘለዉ እንዳጉሃየናስ፡ ንሕና ከኣ ኣብ ዘይምልከተና ኩናት ዳግማይ ክንጥበስ፧ ካብ ኣብ ዘይምልከተካ ኩናት ምሟት፡ እምቢ ንኹናት ኢልካ ሞት ይበልጽ።


ኣይፋል ንውግእ!

ሰላም ንህዝቢ ኤርትራ!

ሰላም ንህዝብታት ትግራይን ኢትዮጵያን!


ኢያሱ ዓንደማርያም


104 views0 comments

Comments


bottom of page